Α΄ ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΞΗ «Ἡ Ἐξομολόγηση τῶν ἐφήβων»
Τό ἀπόγευμα τῆς Πέμπτης, 9 Νοεμβρίου, στήν αἴθουσα τοῦ Ἱεροῦ Ἱδρυματικοῦ Ναοῦ τοῦ ἁγίου Ἀνδρέου στή Νέα Σμύρνη, πραγματοποιήθηκε ἡ πρώτη Ἱερατική Σύναξη τῶν Κληρικῶν τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεώς μας. Ὁμιλητής ἦταν ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμανδρίτης π. Ἀστέριος Χατζηνικολάου, Προϊστάμενος τῆς Ἀδελφότητος Θεολόγων «Ὁ Σωτήρ», ὁ ὁποῖος ἀνέπτυξε τό θέμα: «Ἡ Ἐξομολόγηση τῶν ἐφήβων».
Τήν ἀρχική αὐτή Σύναξη ἄνοιξε μέ τήν προσφώνησή του ὁ Σεβ. Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών, λέγοντας ὅτι ἡ Ἐξομολόγηση εἶναι ἕνα ἀπό τά Μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας μας, στό ὁποῖο προσέρχονται διαφορετικῶν κατηγοριῶν πιστοί, οἱ ὁποῖοι, ἐκτός ἀπό τή συγχώρηση τῶν ἁμαρτιῶν τους, ἔχουν ἀνάγκη ἀπό πνευματική καθοδήγηση καί ἀπαντήσεις σέ κρίσιμα ζητήματα τῆς ζωῆς, τά ὁποῖα θέτει ἡ ἐποχή μας.
Ἄν καί μέ τό μυστήριο τῆς Μετανοίας -ἐπισήμανε ὁ Σεβασμιώτατος- εἴχαμε ἀσχοληθεῖ παλαιότερα καί μέ ζητήματα πού ἀφοροῦσαν περισσότερο στή θεολογική - θεωρητική διάσταση τοῦ Μυστηρίου, καί ἐπειδή ἀπό τότε μέχρι σήμερα ἔχουν περάσει ἀρκετά χρόνια καί ὄχι σπάνια καλούμαστε νά ἀντιμετωπίσουμε εἰδικά προβλήματα, τά ὁποῖα προκύπτουν ἀπό τά τωρινά δεδομένα τοῦ κοινωνικοῦ βίου, τό φετινό Σεμινάριο θά περιλαμβάνει σύγχρονα προβλήματα, πού παρουσιάζονται κατά τή διακονία τοῦ μυστηρίου τῆς Μετανοίας. Ζητήματα, δηλαδή, πού καλούμαστε νά τά διαχειριστοῦμε ποιμαντικά μέ τόν καλύτερο δυνατό τρόπο, ἀνταποκρινόμενοι στόν προβληματισμό καί τά ἐρωτήματα πού μᾶς θέτουν στήν Ἐξομολόγηση οἱ χριστιανοί μας.
Τόν εἰσαγωγικό του λόγο ὁλοκλήρωσε ὁ Σεβασμιώτατος μέ τήν ἑξῆς εὐχή: «Εὐχόμαστε ἐκτενῶς ὁ Κύριός μας Ἰησοῦς Χριστός νά εὐλογήσει καί αὐτή τήν προσπάθεια καί νά τήν ἀναδείξει ἐπωφελῆ γιά ὅλους μας».
* * *
Στή συνέχεια ὁ Σεβασμιώτατος ἔδωσε τόν λόγο στόν π. Ἀστέριο γιά νά ἀναπτύξει τό θέμα «Ἡ Ἐξομολόγηση τῶν ἐφήβων». Ὁ π. Ἀστέριος ἄρχισε τήν ὁμιλία του μέ τή διαπίστωση πώς ἄν ἡ ἐξομολόγηση χρειάζεται πολλή προσοχή, πολύ φωτισμό Θεοῦ, ἡ ἐξομολόγηση τῶν ἐφήβων εἶναι ἀκόμη πιό δύσκολη, ἐπειδή οἱ ἔφηβοι ὑφίστανται μιά ραγδαία ψυχοσωματική ἀλλαγή. Ἡ ὁμιλία διαρθρώθηκε σέ τρεῖς ἑνότητες:
(α) Γνωρίσματα τῆς ἐφηβικῆς ἡλικίας. Τά παιδιά πού μπαίνουν στήν ἐφηβεία ὑφίστανται ραγδαία ψυχοσωματική ἀλλαγή. Ἀναπτύσσεται ἀπότομα τό σῶμα, παρουσιάζονται ἔντονα τά χαρακτηριστικά τοῦ φύλου, πλουτίζεται ὁ ψυχικός κόσμος, ὀξύνεται ἡ ἀντίληψη, ὡριμάζει καί βαθαίνει ἡ κρίση, δυναμώνει τό συναίσθημα, προβάλλεται τό ἐγώ. Μιά ἔκρηξη ζοῦν τά νέα παιδιά πού περνοῦν αὐτό τό στάδιο τῆς ζωῆς καί ἀνακαλύπτουν ἕναν ἄλλο ἑαυτό. Πολλοί νέοι χάνουν τόν ἔλεγχο σ’ αὐτή τήν ἡλικία. Οἱ τρόποι τους, οἱ συμπεριφορές τους, τά λόγια τους, οἱ φωνές τους συχνά εἶναι ὅλα ἔντονα, ἀπρόβλεπτα, ἀκραῖα. Μπορεῖ κάποτε νά ἀδρανοῦν ἐπί ὧρες, νά ὀνειροπολοῦν καί νά ταξιδεύουν σέ κόσμους φανταστικούς. Ἄλλοτε πάλι δροῦν μέ ἔντονους τρόπους, ἐνθουσιάζονται χωρίς ἰδιαίτερο λόγο καί πάλι χωρίς ἰδιαίτερο λόγο χάνουν τή διάθεσή τους καί ἀπογοητεύονται. Πολλές φορές γελοῦν χωρίς αἰτία, κλαῖνε χωρίς νά ξέρουν γιατί, αἰσθάνονται πώς ὅλα τούς φταῖνε. Ἀντιδροῦν βίαια στούς γονεῖς καί τούς καθηγητές τους, δέν δέχονται αὐθεντίες, ὅλους τούς κρίνουν, εἶναι ἕτοιμοι νά ἀπορρίψουν τά πάντα. Λίγα εἶναι τά παιδιά πού θά περάσουν αὐτό τό ὁρμητικό ποτάμι χωρίς δυσκολία, χωρίς ἀπώλειες καί ἔντονους ἐσωτερικούς κραδασμούς.
Εἶναι ἐντυπωσιακές οἱ παρομοιώσεις πού χρησιμοποιεῖ ὁ ἅγιος Ἰωάννης ὁ Χρυσόστομος γιά νά ἀποδώσει τήν ἀναστάτωση τήν ὁποία ὑφίστανται οἱ νέοι στήν ἡλικία αὐτή. Παρομοιάζει τή νεότητα μέ φωτιά, μέ θάλασσα φουρτουνιασμένη πού τήν ταράζουν οἱ ἄνεμοι καί σηκώνει ἄγρια κύματα. «Πυρά τίς ἐστιν ἡ νεότης, καί πέλαγος κυμάτων γέμον καί πολλάς ἔχον ἐπαναστάσεις» (PG 51, 323). Καί σέ ἄλλη περίπτωση, ἀλλάζοντας τήν εἰκόνα, θά πεῖ: «Καθάπερ τις ἵππος ἀδάμαστος, καθάπερ τι θηρίον ἀτίθασον, τοιοῦτόν ἐστιν ἡ νεότης» (PG 62, 546). Σάν ἕνα ἄλογο πού δέν μπορεῖ κανείς νά τό δαμάσει, σάν ἕνα θηρίο ἀτίθασο, αὐτό εἶναι ἡ νεότητα!
Ἡ τάση πού παρουσιάζεται πολύ δυνατή στήν ἡλικία αὐτή γιά αὐτονόμηση, γιά ἐλευθερία καί ἀνεξαρτησία, οἱ ἔντονες ἐσωτερικές παρορμήσεις, ἡ ἕλξη πρός τό ἄλλο φύλο, οἱ προκλήσεις τοῦ ἁμαρτωλοῦ κόσμου, οἱ ἐπιβουλές τῶν πονηρῶν δαιμόνων, ὅλα αὐτά πού ἀπό μέσα καί ἀπ’ ἔξω πολεμοῦν, προκαλοῦν σύγχυση στή σκέψη, ταράζουν τήν ψυχή, θέτουν ὅλο τόν ἄνθρωπο, τόν νέο ἄνθρωπο, σέ μεγάλη δοκιμασία, σέ πρωτόγνωρη ταλαιπωρία. Ἐφηβεία, ἡ ἐκρηκτική ἡλικία!
(β) Πῶς ὁ πνευματικός ὀφείλει νά προσεγγίζει τά παιδιά. Ὁ πνευματικός ὀφείλει νά αἰσθάνεται τό μεγαλεῖο τῆς διακονίας τῶν ψυχῶν καί ἰδιαιτέρως τῶν ἐφηβικῶν ψυχῶν. Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος τήν ὀνομάζει «τέχνη τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν» «τό ἄγειν ἄνθρωπον»: «Τῶ ὄντι γάρ αὕτη μοι φαίνεται τέχνη εἶναι τεχνῶν καί ἐπιστήμη ἐπιστημῶν, ἄνθρωπον ἄγειν τό πολυτροπότατον ζῶον καί ποικιλότατον».
Αὐτό γίνεται λόγῳ τῆς ψυχῆς τήν ὁποία διακονεῖ ὁ πνευματικός. Πάλι γράφει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Θεολόγος: «Περί ψυχήν ἡ σπουδή, τήν ἐκ Θεοῦ καί θείαν καί τῆς ἄνωθεν εὐγενείας μετέχουσαν καί πρός ἐκείνην ἐπειγομένην» (PG 35, 425). Ὁ ἄνθρωπος εἶναι δημιουργημένος «καθ’ ὁμοίωσιν» Θεοῦ. Μάλιστα, δίνει εὔστοχα μία ἀνατομία τῆς ἀνθρώπινης φύσης καί μέ σοφές ὑποδείξεις μέ ἰδιαίτερα γνωρίσματα καί ἀνάλογη μεταχείριση: «Ὥσπερ τοῖς σώμασιν οὐ τήν αὐτήν φαρμακείαν τε καί τροφήν προσφέρονται, ἄλλοι δέ ἄλλην ἤ εὐεκτοῦντες ἤ κάμνοντες, οὕτω καί τάς ψυχάς λόγῳ καί ἀγωγῇ θεραπεύονται... τούς μέν ἄγει λόγος, οἱ δέ ρυθμίζονται παραδείγματι· οἱ μέν δέονται κέντρων, οἱ δέ χαλινοῦ· οἱ μέν γάρ εἰσί νωθρεῖς καί δυσκίνητοι πρός τό καλόν, οὗς τῇ πληγῇ τοῦ λόγου διεγερτέον· οἱ δέ θερμότεροι τοῦ μετρίου τῷ πνεύματι καί δυσκάθεκτοι ταῖς ὁρμαῖς... τούς μέν ἔπαινος ὤνησεν, τούς δέ ψόγος... τούς μέν παράκλησις κατορθοῖ, τούς δέ ἐπιτίμησις· καί αὕτη τούς μέν ἐν τῷ κοινῷ διαλεγχομένους, τούς δέ κρύβδην νουθετουμένους» (PG 35, 437). Δηλαδή, ὅπως ὅμοια φάρμακα καί τροφές δέν δίδονται σ' ὅλους τούς ἀνθρώπους, ἀλλά κάποια διαφοροποίηση γίνεται σύμφωνα μέ τήν κατάσταση τῆς ὑγείας τους ἤ τῆς ἀσθενείας τους, ἔτσι καί οἱ ψυχές διδάσκονται μέ διαφορετικές μεθόδους καί ὁδηγίες... μερικοί κατευθύνονται μέ τόν λόγο, ἄλλοι παιδαγωγοῦνται μέ τό παράδειγμα· μερικοί χρειάζονται ὤθηση, ἄλλοι χαλινό... μερικοί εἶναι βαρεῖς καί δύσκολοι νά κινηθοῦν γιά τό καλό καί πρέπει νά ἐνεργοποιηθοῦν μέ τό σκληρό λόγο. Ἄλλοι εἶναι ὑπερβολικά εὐέξαπτοι καί εἶναι δύσκολο, ν' ἀναχαιτήσεις τίς πρωτόγονες ἀντιδράσεις τους... μερικοί ὠφελοῦνται μέ τόν ἔπαινο, ἄλλοι μέ τόν ψόγο... μερικοί συνετίζονται μέ τήν προτροπή, ἄλλοι μέ τήν ἐπίπληξη· μερικοί διορθώνονται μέ δημόσιο ἔλεγχο, ἄλλοι μέ ἰδιαίτερες συστάσεις.
Ὁ πνευματικός ὀφείλει νά κάνει καί “στραβά μάτια” ἤ νά παραβλέπει κατάστάσεις κατά περίπτωση πρός τό συμφέρον τοῦ ἐφήβου: «Τῶν μέν πάντα τηρεῖν ἐπιμελῶς ἀναγκαῖον μέχρι καί τῶν μικροτάτων, ὅσους τό οἴεσθαι λανθάνειν (ἐπειδή τοῦτο τεχνάζουσιν) ὡς σοφωτέρους ἐφύσησε· τῶν δ᾿ ἔστιν ἅ καί παρορᾷν ἄμεινον, ὥστε ὁρῶντας μή ὁρᾷν, καί ἀκούοντας μή ἀκούειν, κατά τήν παροιμίαν, ἵνα μή πρός ἀπόνοιαν αὐτούς ἐρεθίζωμεν, τῷ φιλοπόνῳ τῶν ἐλέγχων καταβαπτίζοντες, καί τέλος πρός πάντα ποιήσωμεν τολμηρούς, τό τῆς πειθοῦς φάρμακον τήν αἰδῶ διαλύσαντες» (Ἀπολογητικός τῆς εἰς τόν Πόντον φυγῆς, παρ. 32). Καί σέ ἄλλο σημεῖο ὁ ἴδιος πατέρας γράφει: «Τό δέ τῆς διδασκαλίας φιλόπονον; τό δέ ποικίλον τῆς θεραπείας; ἡ φιλανθρωπία δέ; τό δέ αὐστηρόν πάλιν; ἡ δέ ἐξ ἀμφοτέρων μίξις καί κρᾶσις; ὡς μήτε τῇ χρηστότητι μαλακίζειν, μήτε τραχύνειν τῇ χαλεπότητι. Νομοθετεῖ δούλοις καί δεσπόταις, ἄρχουσι καί ἀρχομένοις, ἀνδράσι καί γυναιξί, γονεῦσι καί τέκνοις, γάμῳ καί ἀγαμίᾳ, ἐγκρατείᾳ καί τρυφῇ, σοφίᾳ καί ἀμαθείᾳ, περιτομῇ καί ἀκροβυστίᾳ, Χριστῷ καί κόσμῳ, σαρκί καί πνεύματι» (παρ. 54). Ὁ πνευματικός ὀφείλει νά κατανοεῖ τίς ἰδιαιτερότητες τῆς ἡλικίας καί τίς ἰδιαιτερότητες τῆς ἐποχῆς. Παράλληλα νά μήν κάμπτεται ἀπό τή μικρή ἀπόδοση πού φαίνεται νά ἔχουν οἱ προσπάθειές του. Τελικός σκοπός τοῦ πνευματικοῦ: «Τό προκείμενον πτερῶσαι ψυχήν, ἁρπάσαι κόσμου, καί δοῦναι Θεῷ»!
(γ) Πῶς οἱ ἔφηβοι βλέπουν τόν πνευματικό. Ὁ νέος μπορεῖ νά μήν ἔχει στοιχειώδη γνώση τοῦ μυστηρίου, καί ἐμεῖς ὀφείλουμε να τοῦ ἐξηγήσουμε. Στό ἐξομολογήτηριο δύο πράγματα χρειάζεται νά ὑπάρχουν: Τό Εὐαγγέλιο καί ὁ Ἐσταυρωμένος. Τό ἕνα βάσει τοῦ ὁποίου ὀφείλουμε νά ζοῦμε καί ὁ Ἐσταυρωμένος πού αἴρει καί συγχωρεῖ τίς ἁμαρτίες μας. Ὁ νέος πρέπει νά ἔχει ἐμπιστοσύνη στόν πνευματικό του, ὁ ὁποῖος ὀφείλει νά εἶναι ὄχι μόνο γιατρός ἀλλά καί πατέρας. Τήν πατρικότητα ὀφείλει ὁ πνευματικός νά τήν ἀκτινοβολεῖ κατά τή διεξαγωγή τοῦ μυστηρίου. Νά φανερώνει τό ἐνδιαφέρον του γιά τούς νέους, νά καταλαβαίνει τίς δυσκολίες τους. Ἄν εἶναι ἀνάγκη, μπορεῖ νά ρωτήσει καί μερικά πράγματα, μέ πολλή προσοχή καί διάκριση σέ κάθε περίπτωση. Τέλος, πρέπει ὁ πνευματικός νά ἐμπνέει τήν ἀνάγκη τῆς βαθιᾶς μετανοίας, ὄχι μόνο τῆς ἐξαγορεύσεως τῶν ἁμαρτημάτων.
Ὁ ὁμιλητής ὁλοκλήρωσε τόν λόγο του μέ τά λόγια τοῦ ἱεροῦ Χρυσοστόμου: «Τί γάρ ἴσον τοῦ ῥυθμῆσαι ψυχήν καί διαπλάσαι νέου διάνοιαν». Ἄς ἐργαζόμαστε αὐτό τό ἔργο μέ βαθιά συναίσθηση τοῦ ὕψους τῆς ἀποστολῆς μας, μέ χαρά καί ἀφοσίωση, μέ ἐπίκληση θερμή τοῦ φωτισμοῦ τοῦ Θεοῦ καί μέ πολλή ἀγάπη πρός τά δεινῶς χειμαζόμενα παιδιά τῆς ἀλλοπρόσαλλης ἐποχῆς μας.
* * *
Στό τέλος τῆς Ἱερατικῆς Σύναξης ὁ Σεβασμιώτατος Ποιμενάρχης μας κ. Συμεών εὐχαρίστησε τόν ὁμιλητή καί ἀκολούθησε συζήτηση. Ἀναχωρῶντας ἀπό τή Σύναξη, καθένας ἔλαβε ἀπό τόν Σεβασμιώτατο ὡς εὐλογία τό βιβλίο τοῦ π. Δημητρίου Ζαρίφη τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Δημητριάδος, μέ τίτλο: «Περικοπές ἀπό τήν Ἁγία Γραφή μέ πνευματικές προεκτάσεις πού φανερώνουν τή θεότητα τοῦ Χριστοῦ καί τοῦ Ἁγίου Πνεύματος ὡς ἀπάντηση σέ ὅσους τήν ἀρνοῦνται» (Ἁλμυρός 2023), καθώς καί τοῦ π. Σεβαστιανοῦ Τοπάλη, μέ τίτλο: «Ἰδού βαδίζω...», πού ἀναφέρεται στή θεία Μετάληψη (Ἀμύνταιο 2023).