Ο ΚΑΤΑΝΥΚΤΙΚΟΣ - ΣΥΓΧΩΡΗΤΙΚΟΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ στήν Ἁγία Φωτεινή Νέας Σμύρνης
Μέσα σέ κλίμα βαθιᾶς κατάνυξης καί εὐλάβειας τελέσθηκε τό ἑσπέρας τῆς Κυριακῆς τῆς Τυρινῆς, 26ης Φεβρουαρίου, στόν Ἱερό Μητροπολιτικό Ναό τῆς Ἁγίας Φωτεινῆς Νέας Σμύρνης ὁ πρῶτος Κατανυκτικός «Συγχωρητικός Ἑσπερινός». Πρόκειται γιά τόν Ἑσπερινό μέ τόν ὁποῖο οὐσιαστικά ἀρχίζει ἡ κατ’ ἐξοχήν ἱερά περίοδος, ἡ ἱερότερη περίοδος καί ἡ καρδιά τοῦ ἐκκλησιαστικοῦ ἔτους, ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Κατά τήν Ἀκολουθία τοῦ κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ, μοναδική σέ βάθος καί ὡραιότητα ἀκολουθία στο κατώφλι τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς, καί πρίν ἀπό τό «Νῦν ἀπολύεις» ὁ Πανοσιολογιώτατος Ἀρχιμανδρίτης π. Χρυσόστομος Γκλίβας, Πρωτοσυγκελλεύων τῆς Ἱερᾶς Μητροπόλεως Νέας Σμύρνης, ἐξεφώνησε τήν Ὁμιλία του, ἐπικεντρωμένη στή σημασία καί τή σπουδαιότητα τῆς Ἀκολουθίας τοῦ Κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ.
Μέ τό πέρας τῆς ὁμιλίας τοῦ πρώτου αὐτοῦ κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ, ὁ Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης μας κ. Συμεών, ὁ ἱερός Κλῆρος καί ὁ πιστός λαός τῆς Νέας Σμύρνης ζητήσαμε συγχώρηση ὁ ἕνας ἀπό τόν ἄλλο καί εὐχηθήκαμε νά εἶναι καλή καί εὐλογημένη καί ἡ ἐφετινή Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Ἀκολουθοῦν τά σημαντικότερα σημεῖα ἀπό τήν ὁμιλία τοῦ Πανοσιολ. Ἀρχιμ. π. Χρυσοστόμου Γκλίβα :
«Τά θέματα τῶν φετινῶν ἕξι ἑσπερινῶν Ὁμιλιῶν θά εἶναι «Οἱ ἱερές Ἀκολουθίες τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς». Ὁ κύκλος τῶν θεμάτων αὐτῶν, ἀνοίγει ἀπόψε μέ τήν Ἀκολουθία τοῦ Κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ. Τί εἶναι, δηλαδή, ὁ Κατανυκτικός Ἑσπερινός.
Εἶναι ἀλήθεια πώς ἀπό τίς ὀμορφότερες περιόδους τῆς ἐκκλησιαστικῆς μας ζωῆς εἶναι ἡ Ἁγία καί Μεγάλη Τεσσαρακοστή. Ἡ Μεγάλη Τεσσαρακοστή, περιλαμβάνει ξεχωριστές Ἀκολουθίες, πλούσιες σέ πνευματικό περιεχόμενο.
Ὁ Ἑσπερινός εἶναι μία ἀπό τίς πολλές Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας. Στή λατρευτική μας ζωή ἔχουμε πολλές ἱερές ἀκολουθίες, ὅπως τοῦ Ὄρθρου, τοῦ Ἀποδείπνου, τῶν Χαιρετισμῶν τῆς Θεοτόκου, τοῦ Ἁγιασμοῦ, τῶν Παρακλήσεων καί πολλές ἄλλες. Ἀπό αὐτές, ἄλλες τελοῦνται σέ καθημερινές καί συγκεκριμένες ὧρες, γιά παράδειγμα ὁ Ἑσπερινός, καί ἄλλες σέ ὁρισμένες περιστάσεις καί σέ ὁποιαδήποτε ὥρα, γιά παράδειγμα ἡ Παράκληση τῆς Θεοτόκου κ.ἄ.
Ὁ Ἑσπερινός, εἶναι μία ἀπό τίς ὡραιότερες Ἀκολουθίες τῆς Ἐκκλησίας μας καί μάλιστα ἀπό τίς παλαιότερες. Ἀνάλογα μέ τόν ἑορταστικό ἤ μή χαρακτήρα τῆς ἡμέρας πού ἀκολουθεῖ, σύμφωνα μέ τίς τυπικές διατάξεις τῆς Ἐκκλησίας μας, ἡ ἑσπερινή ἀκολουθία ὑπόκειται σέ διάφορες διακρίσεις. Γιά παράδειγμα ἔχουμε τόν μή ἑορτάσιμο Ἑσπερινό τῶν καθημερινῶν, τόν ἀναστάσιμο Ἑσπερινό τοῦ Σαββάτου, τόν Ἑσπερινό τῶν καθημερινῶν τῆς Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς, τόν Κατανυκτικό Ἑσπερινό, ὁ ὁποῖος ψάλλεται ἀποκλειστικά τό ἀπόγευμα τῶν Κυριακῶν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Τεσσαρακοστῆς.
Ὁ ἀποψινός Ἑσπερινός ὀνομάζεται «Κατανυκτικός», διότι ψάλλονται κατανυκτικά τροπάρια ἀπό τό λειτουργικό βιβλίο τοῦ Τριωδίου. Τά τροπάρια αὐτά, κάνουν λόγο γιά συναίσθηση τῆς ἁμαρτωλότητας, πένθος, συντριβή, μετάνοια καί θερμή ἱκεσία γιά ἄφεση τῶν ἁμαρτιῶν. Ἀπό τούς ἕξι Κατανυκτικούς Ἑσπερινούς, μόνο ὁ ἀποψινός ὀνομάζεται «Ἑσπερινός τῆς Συγγνώμης» ἤ «Συγχωρητικός Ἑσπερινός». Γιατί; Διότι στό τέλος τῆς Ἀκολουθίας οἱ χριστιανοί μεταξύ τους ἀλληλοσυγχωροῦνται. Ἡ ἀλληλοσυγχώρεση αὐτή εἶναι ἀπολύτως ἀναγκαία. Καί εἶναι ἀναγκαία, γιατί ἀπό αὔριο, Καθαρά Δευτέρα, ὅλοι οἱ χριστιανοί ὀφείλουν νά εἰσέλθουν στό στάδιο τῶν ἀρετῶν ἀγαπημένοι, χωρίς μίση καί ἔχθρες. Καί μέσα σέ αὐτό τό στάδιο νά ξεκινήσουν τόν πνευματικό τους ἀγώνα, μέ ὅπλα τους τήν προσευχή, τή νηστεία, τήν ἐγκράτεια καί τήν ἐλεημοσύνη.
Ὁ Κατανυκτικός Ἑσπερινός, ἐννοεῖται πώς ἔχει πολλές ὁμοιότητες μέ ὅλους τούς ἄλλους Ἑσπερινούς, τόν μή ἑορτάσιμο τῶν καθημερινῶν, τόν ἑορτάσιμο, τόν ἀναστάσιμο τοῦ Σαββάτου κ.ο.κ. Ἡ διαφορά τοῦ Κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ ἐν συγκρίσει πρός τούς ἄλλους, δέν ἔχει νά κάνει τόσο ὡς πρός τό διάγραμμα τῆς Ἀκολουθίας. Ἡ διαφορά βρίσκεται στό ἐννοιολογικό περιεχόμενο τῶν τροπαρίων. Πράγματι, τά περισσότερα τροπάρια τῆς Ἀκολουθίας κάνουν λόγο γιά τήν ἐγκράτεια, τή διπλή νηστεία (καί τή σωματική καί τήν πνευματική), τή μετάνοια, τή συντριβή, τήν κατάνυξη, τά δάκρυα, τή δέηση, τήν ἱκεσία.
Τό κατανυκτικό αὐτό πνεῦμα τῶν ὕμνων, τό βλέπουμε, σχεδόν ἀπό τήν ἀρχή, τῆς Ἀκολουθίας. Τά ἑπτά πρῶτα τροπάρια, τά λεγόμενα Προσόμοια, ὅλα μιλοῦν γιά μετάνοια, νηστεία καί ἐγκράτεια. «Τόν τῆς νηστείας καιρόν, φαιδρῶς ἀπαρξώμεθα, πρός ἀγῶνας πνευματικούς ἑαυτούς ὑποβάλλοντες· ἁγνίσωμεν τήν ψυχήν, τήν σάρκα καθάρωμεν», μᾶς εἶπε ὁ ὑμνογράφος στό ἕβδομο Προσόμοιο τῆς ἀποψινῆς Ἀκολουθίας.
Ζωηρό κατανυκτικό χρῶμα ἔχουν καί τά λεγόμενα Μεγάλα Προκείμενα τῆς Ἀκολουθίας, πού ψάλλονται ἐναλλάξ τίς Κυριακές στούς Κατανυκτικούς Ἑσπερινούς, μετά τήν Εἴσοδο. Τό ἕνα εἶναι τό «Μή ἀποστρέψῃς τό πρόσωπόν σου ἀπό τοῦ παιδός σου, ὅτι θλίβομαι, ταχύ ἐπάκουσόν μου· πρόσχες τῇ ψυχῇ μου καί λύτρωσαι αὐτήν», καί τό ἄλλο εἶναι τό «Ἔδωκας κληρονομίαν τοῖς φοβουμένοις τό ὄνομά Σου, Κύριε». Κατά τόν χρόνο πού ψάλλεται τό Μέγα Προκείμενον, ὁ ἱερέας καί ὁ διάκονος βγάζουν τά φωτεινά καλύμματα τῆς Ἁγίας Τραπέζης καί τοποθετοῦν τά πένθιμα.
Ἀπόψε ἀκούσαμε τό πρῶτο Μεγάλο Προκείμενο, τό «Μή ἀποστρέψῃς...». Μέ αὐτό, παρακαλοῦμε τόν Πανάγαθο Θεό μᾶς νά μήν ἀποστρέψει τό πρόσωπό Του ἀπό ἐμᾶς τά παιδιά Του, γιατί εἴμαστε θλιμμένοι καί ἔχουμε ἀποκάμει ἀπό τίς ἁμαρτίες μας. Ταυτόχρονα, Τόν παρακαλοῦμε νά δώσει προσοχή στήν πληγωμένη ψυχή μας καί νά σπεύσει νά τήν λυτρώσει.
Ἐπίσης, καί στούς ἕξι Κατανυκτικούς Ἑσπερινούς, ψάλλονται σέ ἀργό μέλος, στό μέσον περίπου τῆς ἀκολουθίας, στά «Ἀπόστιχα» ὅπως ὀνομάζονται, τά λεγόμενα «Ἰδιόμελα» τροπάρια. Πρόκειται περί ὕμνων μέ βαθύ θεολογικό καί διδακτικό περιεχόμενο. Ψάλλονται, καί αὐτά, προκειμένου νά βοηθηθοῦν οἱ χριστιανοί στήν ἀπόκτηση κατανυκτικοῦ πνεύματος, ταπεινοῦ φρονήματος καί μετανοίας.
Τέλος, δέν θά μπορούσαμε νά μήν ἀναφερθοῦμε στή μικρή εὐχή πού διαβάζεται στό τέλος τῆς ἀποψινῆς Ἀκολουθίας. Μιά εὐχή πού δεσπόζει σέ ὅλες τίς Ἀκολουθίες τῆς Τεσσαρακοστῆς. Εἶναι ἡ εὐχή τοῦ ἁγίου Ἐφραίμ του Σύρου, «Κύριε, καί Δέσποτα τῆς ζωῆς μου...». Ἡ εὐχή ἀποτελεῖται ἀπό τρία μέρη. Στό πρῶτο μέρος παρακαλοῦμε τόν Χριστό, νά μᾶς ἀπαλλάξει ἀπό τέσσερα πάθη. Στό δεύτερο παρακαλοῦμε νά μᾶς δώσει τέσσερις ἀρετές. Καί στό τρίτο μέρος γίνεται μιά συγκεφαλαίωση τοῦ ἀνωτέρου περιεχομένου.
Εὐχηθεῖτε, Σεβασμιώτατε, ὅπως ὁ Ἅγιος Θεός μας, νά μᾶς σκεπάσει μέ τή χάρη Του. Ὅλοι μας νά ἀγωνιστοῦμε τήν εὐλογημένη αὐτή περίοδο, ἡ ὁποία ξεκίνησε ἀπόψε μέ τήν ἀκολουθία τοῦ Κατανυκτικοῦ Ἑσπερινοῦ, νά ἀγωνιστοῦμε μέ ταπεινό φρόνημα, μέ γαλήνη καί ἠρεμία, διακριτικά καί θεάρεστα. Ἀμήν!»